Praca zbiorowa
Generał Władysław Sikorski (1881–1943)
Bellona, MWP

Wydawnictwa okolicznościowe są konstruowane według określonej formuły. Ich zadaniem jest upamiętniać osobę lub wydarzenie, pełnią też na ogół funkcję eleganckiego i niebanalnego prezentu, będącego wyrazem uznania czy po prostu szacunku dla obdarowywanego. Takie przeznaczenie decyduje o ich walorach i słabościach: z jednej strony bywają to prawdziwe perły sztuki edytorskiej, z drugiej ich pomnikowy charakter zdecydowanie ogranicza wartość merytoryczną. Jednym słowem to rzeczy o pięknej powierzchowności i powierzchownej treści.

Edycja poświęcona generałowi Władysławowi Sikorskiemu bez wątpienia posiada zalety przedsięwzięcia okolicznościowego. To przede wszystkim efektownie przygotowany album, prezentujący fotografie (w sumie około 400!), materiały archiwalne, przedmioty związane z pełnionymi obowiązkami oraz rzeczy osobiste budowniczego i wodza Polskich Sił Zbrojnych po klęsce wrześniowej, a także zdjęcia dokumentujące rozwój i wysiłek wojenny należących do nich formacji, pochodzące przede wszystkim ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego, Instytutu Polskiego i Muzeum im. Gen. Sikorskiego oraz prywatnych. Strukturę całości tworzy co prawda, przynajmniej pozornie, tekst – podzielony na rozdziały i opracowany przez zespół autorów szkic biograficzny – jednak jest oczywiste, że o ile materiały graficzne obroniłyby się bez słownego wsparcia, bo „mówią" same za siebie, o tyle teksty tu zamieszczone bez fundamentu w postaci obrazów z trudem uzasadniałyby swoje istnienie jako samodzielne opracowania historyczne. Wspomniane rozdziały wyodrębnione zostały zresztą raczej ze względu na obfitość dostępnego materiału ilustrującego każdy z tematów niż według jakiegoś problemowego założenia wstępnego.

Poszczególne artykuły, czy to czytane osobno, czy jako całość, odpowiadają bowiem poetyce gatunku. Warto w tym miejscu przypomnieć, że Sikorski nie był i nie jest postacią ocenianą jednoznacznie, środowisko władz polskich, zarówno cywilnych, jak i wojskowych, na Zachodzie dalekie było od jednolitości i współbrzmienia nawet wobec aliantów, a katastrofa, w której zginął generał, dziś budzi chyba więcej emocji, a nawet demonów narodowych, niż kilkadziesiąt lat temu. Wątki te jednak w kolejnych rozdziałach są dyskretnie omijane, wyczerpują się w paru zdaniach na temat trudnej osobowości lub ambicji bohatera, najczęściej opatrznych ogólniejszą konkluzją, że tragiczne czasy wymagają szczególnych rozwiązań i obfitują w sytuacje, działania i postawy kontrowersyjne. Znamienne jest choćby dla całego tomu, jak niewiele miejsca poświęcono tu okolicznościom śmierci Naczelnego Wodza i powracającym nieustannie pytaniom o jej przypadkowy bądź nieprzypadkowy charakter. Spory wokół tej oraz innych kwestii dyskusyjnych podsumowuje w końcowej części pierwszego rozdziału Mariusz Skotnicki, który pisze po prostu: „W obliczu żałoby narodowej ucichły wreszcie głosy krytyki, przypominano za to wszystko, czego Sikorski dokonał dla kraju" (str. 80). Konkluzja ta mogłaby stanowić motto tej pozycji, a dopełnia tego wrażenia zamykająca rozdziały „Bibliografia selektywna" (co to jest w ogóle za zwierz językowy?).

Z tego, co napisane, wyłania się więc przede wszystkim rzetelne, choć znane już skądinąd kalendarium wydarzeń z życia i kariery generała – przy czym jego życiorys wojenny zdecydowanie tu dominuje nad etapami wcześniejszymi – oraz faktograficzny zarys polskiego udziału w wojnie na Zachodzie, okraszony oszczędnie migawkami zza kulis rozgrywek politycznych i z pozafrontowego życia polskiej społeczności armijnej. I jeśliby szukać jakiegoś wspólnego dla publikacji stanowiska zawierającego próbę oceny, patronują mu niewątpliwie oficjalne wyrazy aprobaty zawarte w przedmowie podpisanej przez prezydenta Bronisława Komorowskiego.