W styczniu oraz lutym 1920 r. na cześć wkraczających na Pomorze żołnierzy gen. Józefa Hallera Kaszubi urządzali uroczyste powitania. Polskie ziemie wracały do macierzy. W takiej radosnej, sielankowej narracji wydarzenia te są do dziś utrwalane w zbiorowej pamięci. Jednak rzadko kiedy wspomina się o tym, że po kilku miesiącach po tamtej euforii nie było już śladu. Skąd tak nagła zmiana nastrojów? W 1920 r. na Kaszubach polskie wojsko wprowadziło brutalną okupację. Żeby zrozumieć ówczesną specyfikę Kaszub, trzeba się cofnąć do czasów sprzed Wielkiej Wojny.

W 1910 r. władze pruskie przeprowadziły spis ludności. Pytano nie tyle o narodowość, co o „język ojczysty”. Do wyboru były: polski, niemiecki, kaszubski oraz opcja: „dwujęzyczny”. W czterech kaszubskich powiatach: kościerskim, kartuskim, wejherowskim i puckim, Kaszubi (tzn. osoby wskazujące tylko na kaszubski jako język ojczysty), stanowili grupę liczącą ok. 30–50 proc. Podobną liczebnie grupą byli wówczas Niemcy. Osoby wskazujące język polski były w znacznej mniejszości – to zaledwie kilka procent tutejszej ludności (wyjątek – miasto Kościerzyna, tu polskojęzyczni obywatele stanowili 50 proc.).