Stanowi tylko 2 proc. masy ciała człowieka, a zużywa aż 20 proc. energii dostarczanej organizmowi. Mózg to najbardziej skomplikowany i wciąż najbardziej tajemniczy z naszych narządów, choć wiele z jego sekretów udało się już naukowcom odkryć. Stało się to możliwe dzięki błyskawicznemu w ostatnich latach rozwojowi technik tzw. neuroobrazowania. Sens ich działania polega na podglądaniu pracy komórek nerwowych w czasie rzeczywistym, co ważne – w sposób całkowicie bezinwazyjny. Oto subiektywne zestawienie dziewięciu nieoczywistych faktów na temat działania mózgu, na których trop wpadli ostatnio uczeni.

1. Zdradza poglądy

Uważasz się za konserwatystę? Prawdopodobnie masz powiększone jądro migdałowate, strukturę, która jest odpowiedzialna za reakcje emocjonalne. W praktyce oznacza to, że lepiej sobie radzisz z rozpoznawaniem na swojej drodze zagrożeń. Jesteś liberałem? Śmiało można założyć, że nieco większych rozmiarów jest u ciebie obszar przedniej części kory obręczy. Tym samym możesz mieć większe zdolności radzenia sobie ze sprzecznymi informacjami.

Dowiodły tego wyniki badań naukowców z University College London. Jest jednak jedno „ale”. – Mamy wątpliwości co do tego, czy poglądy polityczne są skutkiem, czy przyczyną takiej, a nie innej budowy mózgu – przyznaje kierownik projektu Ryota Kanai. Struktura tego narządu kształtuje się bowiem przez lata pod wpływem doświadczeń człowieka.

2. Orgazm działa na szare komórki

W momencie szczytowania najwięcej zmian zachodzi w korze przedczołowej. To region, któremu zawdzięczamy posiadanie szeroko pojętej świadomości, tj. samooceny czy umiejętności postrzegania rzeczywistości z cudzej perspektywy. Naukowcy mają różne zdania jedynie na temat tego, co dokładnie dzieje się w korze pod wpływem przeżywania fizycznej rozkoszy.

Według prof. Barry’ego Komisaruka z amerykańskiego Rutgers University, następuje wówczas zwiększenie jej aktywności. Tym samym człowiek wchodzi w inny stan świadomości. Dzieje się tak również wtedy, kiedy orgazm jest osiągany wyłącznie przy pomocy fantazji erotycznych.

Odmienne zdanie ma na ten temat naukowiec holenderski – dr Janniko Georgiadis z Uniwersytetu w Groningen. Według niego szczytowanie jest jednoznaczne z wyłączeniem aktywności kory przedczołowej.

Skąd ta rozbieżność? O ile Amerykanin podglądał pracę mózgów osób, które same doprowadzały się do orgazmu, o tyle uczestnicy badań Holendra byli pieszczeni w trakcie trwania eksperymentu przez swoich partnerów.

3. Lubi „dobry” cholesterol

Z myślą o kondycji umysłu warto często sięgać po awokado, orzechy i ryby. Produkty te są bowiem bogate w tłuszcze nienasycone, które obniżają poziom tzw. złego cholesterolu (LDL). Wpływa on szkodliwie nie tylko na układ krążenia, ale również na pracę szarych komórek. W efekcie może prowadzić do rozwoju choroby Alzheimera. Dowodów na to dostarczyły badania uczonych z Columbia University w Nowym Jorku.

Jak to się dzieje, że „dobry” cholesterol (HDL) chroni z kolei przed demencją? Prawdopodobnie pomaga w pozbywaniu się tzw. blaszek starczych, które odkładając się w ścianach naczyń krwionośnych, powodują zmiany chorobowe. Zmniejsza też ryzyko wystąpienia udarów mózgu, które sprzyjają zaburzeniom pamięci.

4. Jest coraz mniejszy

Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu tysięcy lat Homo sapiens stał się uboższy o ok. 150 cm sześc. szarych komórek. To wielkość porównywalna z rozmiarem piłki tenisowej. Informacja ta jest zaskakująca w tym względzie, że jeszcze do niedawna naukowcy byli pewni, iż wraz z postępem ewolucji mózg człowieka regularnie zwiększał swoje rozmiary.

Tak było przez dwa miliony lat – przekonuje dr John Hawks, antropolog z University of Wisconsin. Blisko 20 tys. lat temu nastąpiło odwrócenie kierunku jego rozwoju, co trwa do dziś. Świadczą o tym wyniki analiz czaszki człowieka z Cro-Magnon. Znalezione we francuskiej jaskini szczątki dowiodły, że nasi przodkowie sprzed 40 tys. lat mieli większą pojemność mózgoczaszki.

5. Stymulując umysł, zmienia się morale

To nie sztuczka, ale efekt działania skomplikowanej, choć nieinwazyjnej aparatury. Chodzi o urządzenie do przezczaszkowej stymulacji magnetycznej mózgu (TMS). Jest ono wykorzystywane między innymi do leczenia depresji.

Wytwarza pole magnetyczne, a w rezultacie blokuje aktywność wybranych komórek nerwowych. Naukowcy z Massachusetts Institute of Technology skierowali działanie aparatu w okolicę zbiegu płatów skroniowego i ciemieniowego. To obszar mózgu położony tuż za uchem, powyżej małżowiny. Wcześniejsze badania wykazały, że aktywizuje się, kiedy zastanawiamy się nad intencjami, myślami i przekonaniami innych ludzi.

Zakłócenie jego pracy zmienia moralne sądy. Tak stało się u osób, które wzięły udział w eksperymencie amerykańskich uczonych (patrz infografika). Pod wpływem stymulacji były bardziej skłonne oceniać nieudaną próbę zranienia drugiego człowieka jako zachowanie dopuszczalne. Dlaczego? Dlatego, że w ten sposób uszkodzono ich umiejętność interpretowania ludzkich intencji.

6. Otyłość zaczyna się w głowie

Przyczyna otyłości tkwi w wielkości regionu mózgu, który bierze udział w kontrolowaniu impulsów. Jego mniejszy rozmiar sprzyja nadmiarowi kilogramów. Ale istnieje też odwrotna teoria na ten temat. Być może to właśnie nadmiar sadełka wpływa na wielkość tej struktury, co w efekcie prowadzi do niekontrolowanego objadania się – spekuluje dr Antonio Convit z New York University School of Medicine. To on odkrył, że rozmiar kory oczodołowo-czołowej (fragment płatu czołowego) jest u osób otyłych mniejszy niż u tych z prawidłową masą ciała.

7. Miłość jako środek odurzający

Pogodzić się z odrzuceniem przez ukochaną osobę czy zerwać z uzależnieniem to dla naszego mózgu jedno i to samo. W przeżywanie romantycznej miłości zaangażowane są bowiem te same struktury, które uaktywniają się podczas przyjmowania środków odurzających. Chodzi o pole brzuszne nakrywki, które odpowiada za motywację i jest częścią układu nagrody. W obu przypadkach aktywizują się również jądro półleżące oraz kora przedczołowa zarządzające naszymi pragnieniami i popadaniem w uzależnienie.

To wniosek z badań dr Helen E. Fisher, amerykańskiej antropolog z Rutgers University, autorki książek o miłości. Dzięki nim już wiemy, skąd biorą się ekstremalne zachowania odrzuconych kochanków. Nieraz przecież potrafią się oni przeobrazić z wielbicieli w prześladowców.

8. Duchowe praktyki bardzo wskazane

Modlące się zakonnice, medytujący buddyści, mantrujący sikhowie znaleźli się pod lupą badaczy zajmujących się neuroteologią. To nowa dziedzina nauki, której celem jest opisywanie związków między pracą mózgu a praktykami religijnymi. W trakcie oddawania się im aktywne stają się płaty czołowe mózgu. Jest to zrozumiałe o tyle, że region ten odgrywa ważną rolę w skupieniu uwagi i koncentracji.

Bez tego zaś trudno zagłębić się w modlitwie czy medytować. Jednocześnie dochodzi do zmian w płacie ciemieniowym. Jest to rejon, który pomaga człowiekowi zachować orientację w czasie i przestrzeni. Zablokowaniu jego aktywności towarzyszy poczucie zaniku granicy między samym sobą a resztą świata. W efekcie ludzie pogrążeni w kontemplacji mają wrażenie bycia sam na sam z uniwersum.

Uprawianie duchowych praktyk może wręcz przemodelować mózg. To wniosek z eksperymentu, w którym wzięli udział starsi ludzie z zaburzeniami pamięci. Regularna medytacja (12 minut dziennie przez osiem tygodni) poprawiła ich funkcje poznawcze. – Jaśniej mi się myśli i łatwiej zapamiętuję – relacjonowali.

9. Mózg głosuje za równością

Chcesz sprawić swoim szarym komórkom przyjemność? W relacjach z innymi ludźmi kieruj się zasadą równości. W ten sposób uaktywnisz układ nagrody. A więc obszary, które reagują na uciechy wszelkiej maści, od smacznego jedzenia po piękną muzykę. Przekonują o tym badania uczonych z California Institute of Technology i Trinity College w Dublinie.

Objęły one 40 osób, uczestników gry pieniężnej zorganizowanej na potrzeby naukowego eksperymentu. Okazało się, że ośrodek przyjemności silniej reagował na finansową nagrodę, kiedy otrzymywał ją „uboższy z graczy”, niż kiedy wędrowała ona w ręce „bogatszego”.