Niesamowita sprawa! To istnieje! No niby tak, przecież powinno istnieć. Oto wydawnictwo Universitas wydało na płycie audio trzy rozdziały „Mojego wieku. Pamiętnika mówionego" Aleksandra Wata, który w połowie lat 60. w Berkeley, a później we Francji, odbył – nagrywane na magnetofon – wielogodzinne sesje z Czesławem Miłoszem, opowiadając mu o swym życiu, o diable w historii, opowiadając o euforii futurystów, zaangażowaniu w komunizm, strachu we Lwowie i uwięzieniu w Rosji Sowieckiej. Zobacz na Empik.rp.pl

To istnieje. Wkładam CD do odtwarzacza w samochodzie, z satysfakcją patrzę, jak mechanizm płynnie zasysa płytkę, i przypominam sobie żart mojego przyjaciela ze studiów, który w 1984 r. rzucił, że jego marzeniem jest w wolnej Polsce zasiąść ze szklaneczką whisky w głębokim fotelu i słuchać, jak opłacony przez niego student czyta na głos „Mój wiek".

Historia dziwnie potraktowała mojego przyjaciela, który w tejże wolnej Polsce spędził kilkanaście miesięcy w areszcie uwikłany w sprawy układu warszawskiego.

I przecież to on później raczył nas ciekawostkami z więzienia na Białołęce, łapczywie słuchanymi przez nas, inteligentów... Opowieści o grypserze, hierarchii, folklorze więziennym III Rzeczpospolitej dziwnie nakładały się na relacje Wata z Centralnego Więzienia przy Daniłowiczowskiej, z Łubianki czy Zamarstynowa. Dziwne dzieje lektur, dziwne dzieje polskiej transformacji.

Czym jest „Mój wiek" słuchany dzisiaj?

Nie ma przecież nic wspólnego ze spełnieniem tamtego cyniczne żartobliwego marzenia z roku 1984, bo od razu uderzeni jesteśmy bólem w głosie Aleksandra Wata. I przecież słuchając go, wiemy, że nic się nie zmieni, że te psychosomatyczne doświadczenia nie ustąpią, że ból będzie się tylko potęgował, aż wreszcie doprowadzi poetę do samobójczej śmierci.

I wiemy też, że nigdy nie nastąpi koniec historii, okrutnej historii, i nigdy opowieść o złu oraz nieludzkim świecie nie będzie zamkniętym rozdziałem.

Jest w słuchaniu tej płyty coś z misterium. Bo przecież obcujemy z literaturą in statu nascendi, wchodzimy do alchemicznej pracowni, gdzie dwaj unurzani w komunizm pisarze będą starali się przez wiele, wiele godzin zrozumieć samych siebie, usprawiedliwić, oszukać. Dwóch poputczików wysługujących się sowieckiemu imperium, dwóch ludzi, którzy teraz porzuciwszy służbę, wyemigrowali i karmią się zwodniczymi interpretacjami swojego losu.

Zbolały głos Wata i Miłosz. Czasem w tle dorzucająca coś Ola Watowa, gdy Aleksander nie jest w stanie przypomnieć sobie jakichś szczegółów. Brzęk filiżanek, jakieś odgłosy dzieci zza okna, hałas ulicy... i emocje. Kluczenie Wata, który krąży, ucieka w dygresje, przeprasza, usprawiedliwia meandryczność swej opowieści. Z trudem ukrywane prawie komiczne  zniecierpliwienie Miłosza, gdy Wat zaczyna teoretyzować na temat autobiografii, gdy próbuje schronić się w erudycyjne labirynty.

I ten pomysł Wata na demonizowanie swej przygody z komunizmem. Pomysł wytrych, bo rzeczywiście trudno jest do końca zracjonalizować akces poety, który jako student filozofii doskonale widział pustkę i wulgarność marksizmu-leninizmu, który jako autor „Bezrobotnego Lucyfera" dał zapis zwątpienia w wielkie ideologie. A jednak ten partner Witkacego, rozszalały kpiarski

nihilista, przystał do komuny, wydawał marksistowski propagandowy „Miesięcznik Literacki", współpracował z sowiecką ambasadą, prowadził działalność jawnie antypolską. Ten skok intelektualisty do politycznych prymitywów, to oddanie się we władzę partyjniaków, dziwnych emisariuszy wrogiego mocarstwa, jest czymś niesamowitym.

I jeszcze dochodząca do tego podszyta lękiem fascynacja, z jaką salony warszawskie traktowały ekscesy komunistów. Ta przewaga młodych groźnych buntowników, którzy w oczach starszych, kto wie, mogą być nosicielami jakiejś świeżej idei.