W praktyce spraw kompensacyjnych jest niewiele. Rocznie do sądów w całej Polsce wpływa około 200 wniosków (nieoficjalnie szacuje się, że dotyczą one zaledwie kilku procent zdarzeń, które kwalifikują się do złożenia wniosku o kompensatę). Tylko połowa zostaje uwzględniona. Pozostałe z przyczyn formalnych, np. przekroczenia terminu, nie są rozpoznawane.

– Brak dostępu do wiedzy o możliwości uzyskania kompensaty i zbyt skomplikowane procedury towarzyszące składaniu wniosku sprawiają, że wiele osób rezygnuje z przysługującego im prawa – wyjaśnia prof. Hołyst. – Formalności należałoby uprościć, a pieniądze za doznane krzywdy, cierpienia emocjonalne i utratę zarobków powinny być wypłacane bez zbędnej zwłoki.

Nawet w środowisku sędziowskim pojawiają się głosy, że termin składania wniosku jest zbyt restrykcyjny. Dwa lata od zdarzenia to czas zbyt krótki na przykład dla osób, które były w śpiączce lub długo dochodziły do równowagi psychicznej po przeżytej traumie.

– Na ten problem trzeba patrzeć szerzej, nie tylko przez pryzmat terminów i wysokości wypłacanych kwot – przekonuje Jerzy Pobocha. – Przyznając bez zbędnych utrudnień kompensatę, Skarb Państwa de facto oszczędza na długotrwałych i kosztownych świadczeniach chorobowych z ZUS. Pomoc finansowa odgrywa decydującą rolę w procesie powrotu ofiary przestępstwa do równowagi psychicznej, a wręcz warunkuje wychodzenie ze stanu chorobowego. Pozwala odzyskać zaufanie do państwa prawa i jego instytucji, mimo że złoczyńca nie trafił za kratki.

Lawina wniosków o państwową kompensatę mogłaby sprawić, że prokuratorzy wymagaliby od policji większej determinacji w ściganiu bandytów, a sami mniej ochoczo podpisywaliby się pod decyzją  o umorzeniu postępowania z powodu niewykrycia sprawcy. Wypłacone przez budżet państwa pieniądze powinny czynić z przestępcy dłużnika, którego trzeba złapać i rozliczyć. To opłaca się bardziej niż wyrównywanie spowodowanych przez niego krzywd.

Podstawowe pojęcia ustawy

1. Ofiara – osoba fizyczna, która na skutek przestępstwa umyślnego, popełnionego z użyciem przemocy, poniosła śmierć lub doznała uszczerbku na zdrowiu fizycznym i psychicznym, zaburzeń emocjonalnych oraz strat materialnych.

2. Osoba najbliższa – małżonek/małżonka lub osoba pozostająca z ofiarą we wspólnym pożyciu, dzieci i rodzice oraz osoby adoptowane, jeżeli w chwili popełnienia przestępstwa pozostawały na utrzymaniu ofiary (gdy poniosła ona śmierć).

3. Osoba uprawniona – ofiara lub osoba dla niej najbliższa.

4. Kompensata – świadczenie pieniężne przyznawane osobie uprawnionej, pokrywające:

• utracone zarobki lub inne środki utrzymania,
• koszty leczenia,
• koszty pogrzebu (jeśli śmierć była skutkiem przestępstwa).

To trzeba wiedzieć

• Organem właściwym w sprawach o przyznanie kompensaty jest sąd rejonowy, w którego okręgu popełniono przestępstwo.
• Wniosek o kompensatę składa się do organu orzekającego w terminie dwóch lat od dnia popełnienia przestępstwa.
• Do wniosku o kompensatę należy dołączyć odpisy orzeczeń wydanych w postępowaniu karnym, a także odpisy zaświadczeń lekarskich lub opinii biegłego, dotyczących doznania przez ofiarę uszczerbku na zdrowiu, oraz inne dokumenty potwierdzające informacje zawarte we wniosku.
• Kompensatę przyznaje się niezależnie od tego, czy sprawca lub sprawcy zostali wykryci, oskarżeni lub skazani.
• Państwo wyrównuje krzywdy jedynie wtedy, gdy ofiara przestępstwa nie może liczyć na pieniądze z innego źródła, na przykład z pomocy socjalnej lub ubezpieczenia.