Wojciech Markert
Pamięć nieustająca... jest takie miejsce w Warszawie
Oficyna Literatów RÓJ

Powstał w 1791 r. jako ogólnodostępny dziedziniec Pałacu Saskiego. Najpierw nazywał się plac Saski, potem kolejno: Sachsenplatz, Saksonskaja Płoszczad, Józefa Piłsudskiego, Adolf Hitler Platz, Zwycięstwa, a od 1990 r. – ponownie imienia Józefa Piłsudskiego. Przetrwał zabory, a w 1925 r. stał się miejscem wyjątkowym dla Polaków – tu bowiem w centralnym punkcie, w charakterystycznej kolumnadzie, w hołdzie poległym w I wojnie światowej stworzono „ołtarz ojczyzny", czyli Grób Nieznanego Żołnierza, gdzie spoczęły szczątki jednego z obrońców Lwowa. Od tej chwili, aż do zajęcia Warszawy przez hitlerowców we wrześ-niu 1939 roku, plac był świadkiem dynamicznego rozwoju Polski po odzyskaniu niepodległości. Tu także odbywały się defilady wojsk w kolejne rocznice 11 listopada.

Niestety, już w 1940 r. zmienił swą nazwę na Adolf Hitler Platz, a naziści – próbując zasłonić Grób – postawili tam pięciometrową literę V (Victoria). Miała ona symbolizować zwycięstwo Wehrmachtu, który na swą siedzibę obrał wówczas pobliski Hotel Europejski (w 1941 r. znak został spalony przez Czesława Zadrożnego, ps. Głowacki). W grudniu 1944 r. Niemcy wysadzili kolumny Grobu Nieznanego Żołnierza. Arkady ocalały.

17 stycznia 1945 r. do Warszawy wkroczyły wojska radzieckie, „wyzwalając" stolicę Polski. Jednak nowej, komunistycznej władzy nie po drodze było z Piłsudskim, dlatego od 1946 r. plac nosił nazwę Zwycięstwa.

Odbudowano miasto, odbudowano Grób Nieznanego Żołnierza, a miejsce zaczęto wykorzystywać do wspierania komunistycznej ideologii.

Ale przyszedł taki dzień, który „odmienił oblicze ziemi, tej ziemi" – 2 czerwca 1979 r. papież Polak, podczas swojej pierwszej pielgrzymki do ojczyzny, właśnie tu odprawił mszę św., w której uczestniczyło około pół miliona wiernych. Wydarzenie to stało się zarzewiem ruchu „Solidarność". By plac odzyskał swą dawną nazwę oraz znaczenie, musieliśmy jeszcze przetrwać stan wojenny...

Ale, jak powiedziała Joanna Szczepkowska, „4 czerwca 1989 roku skończył się komunizm". I odzyskaliśmy wolność, odzyskaliśmy plac Piłsudskiego. 14–16 sierpnia 1992 r. w Warszawie odbył się Światowy Zjazd Kombatantów, stając się swoistym zadośćuczynieniem dla tych polskich żołnierzy, którzy podczas II wojny światowej walczyli o niepodległość Polski, ale w czasach PRL nie mogli powrócić do ojczyzny. W stolicy, po blisko pół wieku, spełniły się prorocze słowa generała Władysława Andersa.

9 lipca 1947 r., w czasie uroczystego przeniesienia ocalałych z wojennej pożogi insygniów przedwojennych pułków i Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie do muzeum w Instytucie im. gen. Sikorskiego w Londynie, Anders miał powiedzieć: „Nie wiem kiedy, ale czuję i wierzę głęboko, że składane tu dziś sztandary wrócą do Polski w pełni glorii, na nową chwalebną służbę Nieśmiertelnej Ojczyzny".

Plac Piłsudskiego był też miejscem, gdzie śp. prezydent Lech Kaczyński przywrócił pamięci rodaków poległych i pomordowanych na Wschodzie. 11 listopada 2007 r. odbył się uroczysty Apel: „Katyń pamiętamy – uczcijmy bohaterów". Tu również 17 kwietnia 2010 r. celebrowano uroczystości żałobne ku czci 96 ofiar katastrofy lotniczej w Smoleńsku.

Jedną z nich był Ryszard Kaczorowski, ostatni prezydent RP na uchodźstwie. Nie bez powodu właśnie jego nazwisko przywołuję. Otóż bogato ilustrowana księga „Pamięć nieustająca...", napisana przez historyka Wojciecha Markerta, pod redakcją Aleksandra Rowińskiego, która powstawała przez blisko trzy lata, zawiera słowo wstępu autorstwa trzech osób. A zechcieli je napisać: arcybiskup, metropolita gdański Sławoj Leszek Głódź, prof. dr hab. Barbara Otwinowska oraz Ryszard Kaczorowski. Oddajmy mu głos: „[...] Grób Nieznanego Żołnierza na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie jest istotnym elementem poznania i rozumienia prawdy polskiego patriotyzmu, że historia naszego narodu, przeszłość, teraźniejszość i przyszłość taka, jaką pragniemy, była, jest i będzie zawsze naznaczona walką o jego tożsamość".